Korzenie Swingu i Bluesa w tańcach afrykańskich

Tańce swingowe oraz bluesowe wywodzą się z tańców afrykańskich z regionów Afryki Zachodniej, które charakteryzują się tym, że:

• tańczy się je w postawie tzw. łowcy czy myśliwego, czyli z lekkim pochyleniem do przodu, ku innym tancerzom (1),
• główną cechą jest rytmiczność, zabawa rytmami, a nawet polirytmia, czyli wiele rytmów oddanych w różnych częściach ciała (2),
• ruch opiera się na teatralności, ekspresji, kontrastach,
• kroki są wtórne wobec ruchu wywodzącego się z centrum ciała, czyli tańczymy kręgosłupem, a nie nogami,
• wartością jest improwizacja i interpretacja muzyki, a nie odtwarzanie schematów,
• posiada mocny wymiar społeczny (czyli tańczy się głównie w kole, w społeczności), przez co taniec nie jest postrzegany jako nabyta na lekcjach umiejętność, ale naturalna, wrodzona cecha jak chodzenie, czy mówienie, a tańcząc w kręgu dajemy  kawałek siebie naszej społeczności,
• tym samym tancerz postrzegany jest jako instrument w orkiestrze.

Taka interpretacja tańca i tańczących jest nieco odmienna od tradycyjnej perspektywy europejskiej, gdzie uczono się tańców dworskich, natomiast jest ona bardzo wartościowa z perspektywy edukacyjnej i zdejmowania presji z siebie jako uczestnika wydarzenia tanecznego.

KOLONIZACJA I BLUES

Jak zapewne wiecie z historii, w XVIII i XIX wieku z terenów m.in. Angoli, Konga i innych obszarów Afryki Zachodniej kolonizatorzy przesiedlili mieszkańców Afryki do pracy niewolniczej na plantacjach bawełny w Ameryce, o czym czytamy np. w książce “Stepping on the Blues” (2).

Afrykanie zabrali ze sobą w tę przymusową podróż swoją tradycję, obrządki religijne, a także – perspektywę na taniec, którą omówiliśmy przed chwilą. Na nowym kontynencie zderzyli się z chrystianizacją, kulturą europejską i jej tańcami oraz dużą dawką przymusowej pracy fizycznej. To wszystko spowodowało to, że rytm, który towarzyszył Afrykanom w ich codziennej pracy, a także wielogłosowy śpiew, towarzyszył im również tutaj.

Ponadto, europejskie tańce np. walce tańczone w ramie, na nowym kontynencie zetknęły się z tańcami w kole, a wyprostowana europejska postawa walcowa – z okrągłymi ruchami bioder z Angoli, które znamy dziś np. z salsy bachaty, ale też bluesa. W ten sposób, w efekcie migracji i na styku kultur powstał m.in taniec bluesowy w postaci np. Slow Draga, który dziś zobaczyć możecie w srebrnym globusie na filmie przedstawiającym piosenkarkę i tancerkę bluesową, reprezentantkę gatunku tzw. bluesa kobiecego (female blues), czyli Bessie Smith (3).

Jednak blues jak taniec miał bardzo wiele twarzy i wraz z migracjami ludności Afroamerykańskiej po Stanach Zjednoczonych po zakończeniu okresu niewolnictwa, trafił najpierw do Nowego Orleanu, gdzie tańczono go do muzyki ragowej i jazzowej (6). Tu, jeśli ktoś chciałby zgłębić ten wątek, to jako lekturę polecamy m.in. biografię muzyka – Louisa Armstronga (6).

Późniejsza historia bluesa kojarzy się z migracją muzyków bluesowych z amerykańskiego południa i przedsiębiorców z Europy do amerykańskich miast. Gdy bracia Czyżowie wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych w latach 20-tych, a następnie osiedlili się w Chicago i wykupili decydujący pakiet udziałów w pewnej wytwórni płytowej, nazywając ją następnie Chess Records, nagrywali oni muzykę bluesową, graną przez Afroamerykanów, ale nieco inną niż ta z Delty, cięższą i bardziej elektryczną, tym razem np. w wydaniu Muddy’ego Watersa i Howlin Wolfa. Tym samym nasi przodkowie przyczynili się do powstania chicagowskiego bluesa na szerszą skalę, a do tego rodzaju muzyki tańczono w sposób kreatywny i rytmiczny, czego nauczycie się wraz z Andrzejem i Malwiną na lekcji o godzinie 22.30.

Za chwilę powiemy jeszcze kilka słów o tańcu Big Apple, ale zanim do niego przejdziemy, wróćmy jeszcze na moment do plantacji i wpływu tańców afrykańskich na rozwój tańców swingowych i bluesowych.

W kulturach afrykańskich istniało zjawisko call and response, czyli nawoływania i odpowiedzi. Na plantacjach było ono widoczne jako narzędzie komunikacji i organizacji pracy. Polega ono na tym, że jedna osoba śpiewa jakąś frazę, a druga osoba lub grupa na to odpowiada. W muzyce swingowej forma ta słyszalna jest nawet w korespondencji dwóch instrumentów lub instrumentu i głosu, a w tańcu – jest to okazja do podjęcia dialogu w parze, gdy jedna osoba tańczy do dźwięku jednego instrumentu, a druga – odpowiada w czasie gry drugiego jakimkolwiek improwizowanym ruchem.

W swingowym tańcu Big Apple, którego elementy chcemy Wam dziś pokazać, zjawisko to objawia się istnieniem wodzireja, który wypowiada nazwę elementu i odpowiedzi tancerzy, którzy ten element tańczą.

CHRYSTIANIZACJA I RING SHOUTS

Ze względu na masową chrystianizację Afroamerykanów “(…) śpiew kościelny był przez wiele dziesięcioleci jedyną formą swobodnego uprawiania muzyki na jaką zezwalali niewolnikom ich właściciele” (1). W efekcie Afroamerykanie nadali mszy katolickiej własny, oryginalny kształt, oparty o własną tradycję, który nazywa się Ring Shouts (w wolnym tłumaczeniu przyśpiewki w kręgu).

Na przykład kaznodzieja recytował psalmy w sposób ekspresyjny i silnie zrytmizowany. Tak samo odpowiadał mu chór wiernych (znów call & response). Głos kapłana przechodził najpierw w melodeklamację, a później w śpiew. W czasie mszy często używano bębnów i tamburynów. Wierni podkreślali rytm muzyki klaskaniem i przytupywaniem.

Po zakończeniu formalnej mszy ławki odsuwano na bok, a wszyscy stawali w kole, trzymając się za ręce. Kaznodzieja lub kilkuosobowy chór intonowali psalm i koło z wolna zaczynało się poruszać w takt muzyki ruchem odwrotnym do kierunku wskazówek zegara.

Wtedy definicją tańca było podnoszenie lub krzyżowanie nóg, dlatego niewolnicy, którzy nadal chcieli się integrować, zaczęli poruszać się w sposób szurany i pojawiły się w ich tańcu ruchy klatką oraz ruchy rąk częściej niż skoki czy unoszenie stóp, co z kolei przekazywało charakterystyczną dla tańców afrykańskich i bluesowych polirytmię. To właśnie w nich, w Ring Shoutach (5), teoretycy i praktycy tańców swingowych upatrują główną inspirację do tańca Big Apple, tańczonego w juke jointach po kole przez Afroamerykanów mieszkających na południu Stanów Zjednoczonych.

BIG APPLE

Nazwa “Big Apple” pochodzi od nazwy klubu nocnego w Karolinie Południowej w Palmetto, który – oryginalnie przed jego sprzedażą w 1935 roku – był synagogą. Oznacza ona sposób tańczenia jazzu, opisany latem 1937 roku w gazecie “Kurier Pittsburga” jako nowy, popularny w tamtym czasie trend taneczny tańczony w kole – solo lub w parze.

Ze względu na panującą wtedy segregację rasową, biali (głównie studenci) wpuszczani do Big Apple za opłatą, tańczyli osobno, na balkonie, imitując ruchy Afroamerykanów, tańczących na dole. Plotka głosi, że pewnego dnia balkon ten zawalił się wskutek ich skakania 🙂, co przyniosło tej modzie tanecznej złą sławę i spowodowało to, że niektóre kluby taneczne nie chciały wpuszczać do siebie tancerzy Big Apple. Biali studenci mimo tego bardzo rozpowszechnili taniec na balach studenckich i tańczyli go tak długo, aż zainteresowali się nim również starsi. Modę tę porzucono, gdy ze względu na zbyt dużą popularność przestała być ona formą młodzieńczego buntu.

Niestety powszechna w latach 30-tych segregacja rasowa sprawiła, że gdy w 1937 roku rozpoczęły się pierwsze występy coraz bardziej popularnego Big Apple’a, udział w nich brali głównie biali tancerze. Bardzo szkoda, bo jeśli ktoś zna tańce afrykańskie, wie, że styl tańczenia Big Apple’a przez Afroamerykanów był inny niż styl białych, bardziej afrykański (skoczny, z falującym kręgosłupem, improwizacją) niż przez białych (elegancko przypominający raczej square dances, czyli tańce liniowe :)). Tak czy siak taniec ten stał się hitem w całym kraju. Legendy głoszą, że był on tak popularny, że nawet syn Roosevelta tańczył go w Białym Domu na swoim weselu i że znał go nawet sam Churchill 🙂.

Jeśli chodzi o nagrania tancerzy tamtej ery na dużym ekranie, to pierwsze nagranie Big Apple jako choreografii stworzonej przez Afroamerykanów (a dokładnie – ojca tańców swingowych, Frankiego Manninga) miało mieć miejsce w filmie “Everybody Sing”. Właściciel trupy tanecznej, do której należał Frankie, czyli Whitey’s Lindy Hoppers, Herbert Whitey, miał nadzieję, że to właśnie jego trupa przejdzie do historii jako pierwsza sfilmowana grupa Big Apple.

Niestety Whitey pokłócił się z reżyserem. W efekcie nakręcone sceny taneczne zostały wycięte z filmu. Sam Whitey doczekał się zekranizowania swojej trupy tańczącej choreografię Big Apple dopiero w 1939 roku w filmie “Keep Punching”. Wersję tę tańczy się po dziś dzień w świecie tancerzy swingu i jest ona dużo bardziej popularna niż ta improwizowana. Jednak prawda jest taka, że jest to układ dość długi i skomplikowany i z tego względu, aby taniec ten stał się bardziej powszechny i egalitarny, uczymy go dziś w wersji pierwotnej, improwizowanej. Wersja improwizowana jest bardzo zabawna, zawiera w sobie humorystyczne elementy takie jak naśladowanie Frankensteina, czy Draculi, nie jest też tak wymagająca pod względem zapamiętywania, dlatego chcemy Wam dziś pokazać kilka jej elementów i zachęcić do wspólnej zabawy :).

Źródła historyczne i bibliografia

(1) Mond-Kozłowska, W., (red.) (2012) Rytmy i kroki Afryki. Wydawnictwo WAM

(2) Malone J. (1996) Steppin on the Blues: The Visible Rhythms of African American Dance. UNIV OF ILLINOIS.

(3) Murphy, D., Blackhawk Films, Sack Amusement Enterprises, Handy, W. C., Smith, B., Johnson, J. P. & Mordecai, J. (1929) St. Louis Blues. [Video] Retrieved from the Library of Congress, https://www.loc.gov/item/mbrs00063365/.

(4) Glaess, L. An Abbreviated History of the Big Apple – For Lindy Hop and Swing Dance, retrieved from: An Abbreviated History of the Big Apple – For Lindy Hop and Swing Dance

(5) Georgia Geechee Gullah Ring Shouters, Plantation Dance Ring Shout, retrieved from: Plantation Dance Ring Shout.

(6) Teachout T., (2011), Pops. Życie Louisa Armstronga. Wydawnictwo Dolnośląskie.

(7) Lomax A. , Blues, retrieved from: blues.

(8) Call and response: White, J. (2020) Blues Dance Characteristics with Jennifer White 10 Call and Response, Blues Dance Characteristics Tutorials, The Spurlock Museum of World Cultures. Retrieved from: Blues Dance Characteristics with Jennifer White 10 Call and Response

Filmy, w których został pokazany Big Apple jako taniec lub choreografia:

• The Big Apple with The Arthur Murray Shag Dancers (1937)
• Vivacious Lady (1938) (polski tytuł “Blond Niebezpieczeństwo”) https://www.youtube.com/watch?v=w3ACjyslNvw
• Everybody Sing (1938) (wycięta scena Big Appla)
• Keep Punching (1939) (słynna choreografia grupy Whitey’s Lindy Hoppers)